آموزش تربیت جنسی به کودکان در سنین مختلف

چرا تربیت جنسی به کودکان اهمیت دارد؟

آموزش تربیت جنسی به کودکان فرآیندی شامل آشنایی با مفاهیمی همچون حریم خصوصی ، احترام به دیگران ، تفاوت های جنسی و ایجاد روابط بر پایه محبت و اعتماد است. شاید بسیاری از والدین از صحبت کردن در مورد مسائل جنسی با کودکان احساس شرم یا نگرانی بکنند ، ولی این موضوع مهم را باید بدانیم که آموزش درست و اصولی از سنین پایین ، می تواند پایه قوی و محکم برای سلامت روان و جسمی کودک در آینده شود.
در این مقاله به نکات مهم و اصولی در زمینه آموزش تربیت جنسی به کودکان از سنین پایین تا نوجوانی پرداخته ایم. این نکته را باید در نظر داشته باشیم که چون این آموزش ها باید با در نظر گرفتن رشد ذهنی و عاطفی کودک به او آموزش داد ، پس می توان گفت شروع این فرآیند ، نه تنها یک وظیفه محسوب می شود بلکه یک سرمایه گذاری برای آینده ای سالم و آگاهانه است.

در رابطه با آموزش تربیت جنسی در سایت پینارشاپ انواع کتاب معرفی شده است که می توانید در دسته بندی مربوطه مشاهده کنید.

آموزش تربیت جنسی کودکان 0 تا 2 سال 

در این سن والدین باید به طور غیر مستقیم و با مفاهیم ساده و اولیه مرزهای خصوصی بدن و حریم خصوصی را به کودک آموزش دهند.
والدین باید اعضای خصوصی بدن یا اندام های تناسلی را برای کودکان نام ببرند. از گقتن کلمات مبهم و بچه گانه خودداری کنید. اگر از کلمات مبهم استفاده کنید موجب می شود که کودک نسبت به بدن خودش احساس شرم کند.

• به عنوان مثال :
به کودک با این جمله می توانید بگویید : به این قسمت از بدن آلت تناسلی می گویند. این قسمت هم مانند دیگر اعضای بدن متعلق به تو است و باید از آن مراقبت بکنی.
در این سن والدین می توانند در مورد کاربردهای اعضای بدن با کودک صحبت کنند.

• به عنوان مثال : از دهان برای خوردن و بوسیدن استفاده می کنیم و از آلت تناسلی برای ادارار کردن .
همچنین می توانید به کودک توضیح دهید که ما ممکن است در خانه لباس نداشته باشیم و لی در مکان های عمومی مثل فروشگاه باید لباس بپوشیم.

آموزش به کودکان تا دو سال باید به صورت غیرمستقیم انجام شود تا آن ها احساس شرم یا نگرانی نکنند و بدن خود را بشناسند و حریم خصوصی خود را درک کند.

آموزش تربیت جنسی کودکان 3-5 سال

سنین 3 تا 5 سال کودکان سوالات بیشتری در مورد بدن و تفاوت های جنسیتی می کنند. این سن زمان مناسبی است که والدین مفاهیم ساده و ابتدایی تربیت جنسی را به کودکان آموزش دهند . در ادامه به توضیح بیشتر همراه در این مورد می پردازیم.

1. پاسخ به سوال های جنسی کودک با مفاهیم و زبان ساده

در این سن کودکان سوال های زیادی در مورد تفاوت های جنسیتی و شاید در مورد فرآیند به دنیا آمدن خود هم بپرسند. این سوال ها برای بعضی از والدین ممکن است گیج کننده و ناخوشایند باشد اما باید دقت کنید که به این سوال ها باید با زبان ساده و با صداقت پاسخ داده شود.

مثال : اگر کودک سوالی این چنینی مطرح کرد : “چرا بدن من با دختر/پسر متفاوت است؟” یا چرا من پسرم و تو دختر …
می توان چنین پاسخ داد : ” بدن دختر ها و پسرها با هم متفاوت است و این تفاوت هم بخشی از طبیعت است. هر کسی بدن خاص خودش را دارد و این طبیعی است”

و یا اگر کودک سوالی در مورد اینکه “چطور به دنیا آمده ام؟” یا “من از کجا آمده ام” بپرسد ، به‌راحتی می‌توانید به فرزند خود با استفاده از فرایند هایی که در طبیعت می‌بینند ، آموزش ‌هایی برای توضیح تولید مثل، ارائه دهید. به طور مثال: «همه موجودات زنده می‌تونن تولید مثل کنن مثلا سگهای باغ رو ببین تازگی یه دونه توله سگ کوچولو دارن. انسان‌ها هم همین طوری هستن».

بعد توضیح دهید این فرایند مخصوص بزرگسالان است و برای ایجاد یک نوزاد هم باید پدر حضور داشته باشد و هم مادر! فرایند لقاح( نه عمل جنسی یا معاشقه) را با استفاده از مصادیق ساده و به صورت مختصر برای کودک بیان کنید. برای توضیح لقاح اسپرم و تخمک می‌توانید از کتاب‌های مناسب تربیت جنسی کودکان کمک بگیرید و بیان کنید: «برای ایجاد نوزاد به بخشی از بدن یک مرد (سلول یا اسپرم) و بخشی از بدن یک زن (سلول یا تخمک) نیازه».
رشد جنین در بدن مادر را خیلی ساده برای بچه‌ها توضیح دهید مثلا: «نوزاد دقیقا مثل یک بذر گیاه در کیسه ‌ای به نام رحم که فقط در شکم مادره می‌تونه رشد کنه و بزرگ شه». اگر فرزندتان می‌خواهد بداند نوزاد چگونه بیرون می‌آید، فقط توضیح دهید که نیاز به حضور دکتر و بیمارستان وجود دارد تا کودک از کانال تولد بیرون بیاید. این فرایند را برای کودک سخت و دردناک توصیف نکنید چون برای تولدش احساس گناه خواهد کرد”
داستان‌ هایی شبیه لک‌لک‌ها بچه‌ها را می‌آورند، پدر و مادرها دعا می‌کنند و بچه‌دار می‌شوند و یا نوزادان را می‌خریم به هیچ‌ وجه درست نیستند و در فرآیند تحول جنسی کودک اخلال ایجاد می‌کنند.
هدف از این پاسخ این است که کودک بداند که تفاوت های جسمی طبیعی هستند و احساس شرم یا منفی نسبت به این تفاوت ها نداشته باشد.

2. آموزش حریم خصوصی بدن

در این سن کودک باید یاد بگیرد که کسی نباید بدون اجازه بدن او را لمس کند و بدن او حریم خصوصی او محسوب میشود . و این مورد باید به گونه آموزش داده شود که کودک احساس امنیت بکند.

در این مورد می توانید کتاب لمس خوب و لمس بد یا کتاب بدن تو مال خودته  را برای فرزندان بخوانید.

به عنوان مثال :
“بدن تو حریم خصوصی تو محسوب می شود. هیچ کس بدون اجازه نباید بدن تو را لمس کند. اگر کسی این کار را انجام داد و تو احساس راحتی نکردی ، باید به من یا یک بزرگتر بگی.”

این آموزش ها باعث می شود که کودک مرزهای شخصی خود را بشناسد و در صورتی که مشکلی به وجود آمد بتواند از خود دفاع کند.

3. آموزش مراقبت های بهداشتی به زبان ساده

در این سن کودکان شروع به یادگیری اصول بهداشتی برای مراقبت از خودت می کنند. و باید بدانند که برای حفظ سلامت بدن خود باید بهداشت را رعایت کنند.
مثال : “بعد ار اینکه از دستشویی استفاده کرده باید دست هایت را بشویی تا از میکروب ها دور باشی. همین‌طور باید بدن خود را تمیز نگه ‌داری و از لباس‌ های تمیز استفاده کنی.”
این آموزش ها به کودک کمک می کند تا درک کند که بهداشت فردی بخش مهمی از مراقبت از بدن او است.

4. آموزش به صورت غیر مستقیم

به این نکنه توجه داشته باشید که کودکان بیشتر از آنچه که شنیده اند ، از آنچه مشاهده می کنند می آموزند. بنابراین والدین باید در زندکی روزمره طوری رفتار کنند که کودک رفتار صحیح و احترام به بدن خود و دیگران را از آنها الگو برداری بکنند.به عنوان مثال اگر والدین هنگام عوض کردن لباس یا انجام کارهای شخصی رفتار محترمانه و بدون شرم از بدن خود نشان بدهند ، کودک هم به طور ناخودآگاه همین رفتارها را یاد خواهد گرفت.

تربیت جنسی کودکان 6 تا 8 سال :

یکی از سنین مهم برای آموزش تربیت جنسی به کودکان همین سن 6 تا 8 سال است.در این سن کودکان بیشتر با دنیای اطراف خود در ارتباطند و شروع به درک عمیق تری از بدن و تفاوت های جنسیتی می کنند. این سن زمان مناسبی است که والدین شروع به توضیح دادن مفاهیم مرتبط با بلوغ و تغییرات جسمی کنند. در راستای تربیت جنسی ، صریح تر در مورد سوء استفاده جنسی صحبت کنید. او باید بداند و آموزش ببیند که چگونه از خود مخافظت کند یا به دوستی که مورد سوء استفاده جنسی قرار گرفته کمک کند. کودکان باید یاد بگیرند شجاعت نه گفتن قاطعانه را در برابر آزارهای جنسی احتمالی داشته باشند.
می‌توانید حتی باهم، موقعیت‌ های احتمالی را به صورت نمایشی تمرین کنید. مثلا: “بیا فکر کنیم من خانوم همسایه‌ام و بهت میگم بیا من ببرمت حموم تو چی میگی؟” یا “اگه من مستخدم مدرسه باشم بهت بگم بیا یه بازی باحال کنیم مثلا این که شلوارامونو دربیاریم و همدیگه رو لمس کنیم تو چی می‌گی؟ اگه به حرفت گوش نکرد چیکار میکنی؟”

در این مورد می توانید کتاب رازهایی که نباید مخفی کرد  را برای فرزند خود بخوانید.

1. صحبت در مورد بلوغ و آموزش آن با مفاهیم ساده

درست است که کودک دراین سن هنوز وارد دوران بلوغ نشده است ولی می توان برخی تغییرات جسمی مانند رشد موهیا بدن و تغییرات در بدن دختر و سر را به صورت ساده توضیح داد.

به عنوان مثال : “همه وقتی بزرگ می شوند تغییراتی در بدنشان اتفاق می افتد مانند رویش مو در جاهای خاصی از بدن و این خیلی طبیعی است.” این تغییرها برای تو هم اتفاق می افتد . این توضیحات باعث می شود وقتی این تغییرات اتفاق افتاد دچار ترس نشوند و با اعتماد به نفس وارد دوران بلوغ شوند.”

2. روابط و دوستی ها

یکی از مسائل مهمی که باید والدین در این سن به آن توجه داشته باشند روابط دوستانه است ، باید به کودک تفاوت میان دوستی سالم و ناسالم را توضیح داد.
به عنوان مثال: “دوستی یک رابطه خوب است ولی باید دقت کنی که دوستی بین دو نفر باید با احترام و رضایت باشد ، اگر کسی در این رابطه تو رو وادار به کاری کرد یا چیزی گفت که تو رو ناراحت کرد و دوست نداشتی باید از او فاصله بگیری.”

3. تقویت اعتماد به نفس کودک

والدین باید به کودک خود کمک کنند تا نسبت به بدن خود احساس راحتی و امنیت داشته باشند .اگر کودکی این احساس را نداشته باشد قدر نخواهد بود از حریم خصوصی خود دفاع کند و در آینده در موقعیت های مختلف احساس امنیت کند.
به کودک بگویید بدن او بسیار ارزشمند است و باید به آن احترام بگذارد. به او یادآور شوید که هیچ کس نمی تواند به او بگوید بدنش چطور باشد. او باید بداند که احساس خوبی نسبت به بدنش خودش داشته باشد.

آموزش تربیت جنسی کودکان 9 تا 12 سال

سن 9 تا 12 سال زمانی است که کودکان وارد دوران بلوغ می شوند. این سن زمان حساسی هست که کودکان شروع به پرسیدن سوالات جدیدی در مورد بدن ، روابط و مسائل جنسی می کنند. والدین باید آماده باشند تا به کودکان پاسخ های مناسب و علمی بدهند.

1. توضیح در مورد تغییرات بدن و بلوغ

در این سن لازم است به کودکان توضیح داده شود که تغییراتی که در بدن آنها رخ می دهد طبیعی است مانند رشد موهای زائد ،رشد قد و سینه ها (برای دخترها) ،پریود ، تغییرات صدا (برای پسرها) . ممکن است برای بعضی کودکان این تغییرات عجیب باشد بنابراین لازم است که به آنها در این مورد توضیح داده شود که این تغییرها طبیعی است. می توانید در این زمینه با هم کتاب بخوانید.

2. توضیح در مورد روابط انسانی ، دوست داشتن و عشق

در سن 9 تا 12 سالگی کودکان شروع به درک عمیق تری از احساسات خود و روابط انسانی می کنند، ولی هنوز هم باید در مورد مفاهیم عاطفی و عاشقانه به صورت ساده و قابل درک برای آنها توضیح داده شود. در این سن شاید این مفاهیم گیج کننده باشد و نتوانند تفاوت های میان عشق و دوستی را از هم تفکیک بکنند .

به عنوان مثال می توانید در مورد دوست داشتن و یا عشق بگویید : “فرض کن به یکی از دوست هایت علاقه داری و می خواهی همیشه با او بازی کنی یا بیرون بروی . این احساس دوست داشتن است . ولی اگر فردی را پیدا کنی که بخواهی برایش فداکاری کنی و همیشه در کنارت باشد ، این احساس می تواند بیشتر شبیه به عق باشد. ” .
و همیشه به او یادآور شوید که همه ی این روابط باید با براساس احترام و تفاهم متقابل و در چهار چوب اخلاقیات باشد .

3. صحبت کردن در مورد مسائل جنسی

یکی از موارد مهم آموزش روابط به جنسی به کودکان این بازه سنی ، آشنایی با مفهوم بارداری و تولید مثل است . در این سن باید به کودک توضیح دهید که روابط جنسی منجر به بارداری می شود. در مورد پیشگیری از بارداری و بیماری های مقاربتی به صورت علمی توضیح دهید و اگر خودتان به عنوان والدین نمی توانید این کار را انجام دهید از یک روانشناس یا متخصص در این زمینه کمک بخواهید.

4. آموزش در مورد فضای مجازی

اگر در این سن کودکان با اینترنت و فضای مجازی در ارتباط هستند ، باید یاد بگیرند که تصاویری که در فضای مجازی می بینند ممکن است واقعی نباشند و صرفا فریبنده باشد. در حقیقت بهترین سن آموزش سواد رسانه ای به کودکان همین سن 9 تا 12 سال است . کودکان باید در مورد قلدری‌ های مجازی، روابط خارج از عرف، سوء ‌استفاده‌های جنسی، خطرات به اشتراک گذاشتن عکس‌های برهنه خود یا دیگران آموزش کامل ببینید.

آموزش تربیت جنسی کودکان 13 سال به بالا

در این سن نوجوانان ممکن است در مورد گرایش های جنسی و یا هویت جنسی سوالاتی از شما بپرسند . والدین باید بدون قضاوت و با احترام این سوالات را توضیح دهند. نوجوانان باید بدانند که این تفاوت ها شرم آور نیستند و ممکن است گرایش های جنسی آن ها متفاوت باشد.
در این سن نوجوانان ممکن است تحت فشار همسالان خود وارد روابط جنسی ناخواسته قرار بگیرند و رفتارهایی انجام دهند که نمی خواهند . والدین باید به نوجوانان یاد دهند که چگونه با این فشار ها مقابله کنند و تصمیمات آگاهانه و مسئولانه بگیرند.
به عنوان مثال می توانید بگویید : “اگر کسی به تو فشار آورد که وارد رابطه ای بشوی و تو احساس راحتی نمی کنی ، باید نه بگویی . هیچ کس اجازه ندارد تو را وادار به انجام کاری بکند که خودت نمی خواهی.”
امروزه نوجوانان به راحتی از منابع مختلف مانند دوستان ، اینترنت ، فضای مجازی اطلاعات دریافت می کنند. والدین باید نوجوانان را در این مورد آگاه کنند که از منابع معتبر و علمی اطلاعات کسب کنند.
به عنوان مثال می توانید بگویید : “اگر سوالی در مورد روابط یا بدن خود داشتی ، بهتر است از منابع معتبر مانند کتاب های آموزشی یا مشاوران متخصص جواب های خود را دریافت کنی . اطلاعاتی که در اینترنت می بینی ممکن است درست نباشد و یا ناقص و غلط باشند.”