پرورش مهارت تفکر نقاد در کودکان
تفکر نقاد در کودکان :
آموزش تفکر انتقادی که یکی از مهارت‌های زندگی است از دوران کودکی بسیار مهم است چرا که فرد را قادر می‌سازد تا اطلاعات دریافتی را از همان کودکی ارزیابی نموده و خطرات عمل برپایه یک فرض غلط را به حداقل برساند.
از کی باید به کودکان اموزش دهیم ؟
تفکر انتقادی را باید از سنین پایین به کودکان آموزش دهید تا وقتی بزرگتر شدند در مقابل دوستان ناسالم، انتخاب‌های اشتباه یا حتی موج تبلیغات و مد و رسانه، بتوانند تصمیم درست بگیرند و از خودشان محافظت کنند.
داشتن توانایی و مهارت تفکر انتقادی به اشخاص این اجازه را می‌دهد تا بتوانند در زندگی اطلاعات را تجزیه و تحلیل و استدلال کنند و به ارزیابی مشکلات پیرامون خود بپردازند و تصمیم گیری معقولی اتخاذ نمایند.
برای این که کودک شما از همان ابتدا بتواند تصمیم‌های مهمی در زندگی خود بگیرد، باید قدرت تجزیه و تحلیل، ارزیابی و قضاوت نسبت به شرایط زندگی خود را آموزش ببیند.
تفکر نقادانه می‌تواند به مثابه جعبه ابزاری از مهارت‌ها تصور شود که کودکان را قادر می‌سازد عمیق‌تر و روشن‌تر درباره آنچه به آن باور دارند و درباره آنچه باید انجام دهند فکر کنند. چنین تفکری به آنها کمک خواهد کرد نسبت به اطلاعاتی که دریافت می‌کنند هوشیارتر باشند و کمتر در معرض قانع شدن متعصبانه، پیش‌داوری و باور یا رفتار نامعقول قرار گیرند، پرورش این مهارت‌ها در مدرسه از آن‌رو اهمیت دارد که یادگیری عاقل و منطقی بودن، مستقل بودن و برای خود فکر کردن عناصر کلیدی هر نوع آموزش است.
راه های تقویت این مهارت
- داستان های با پایان مبهم
داستان‌هایی با پایان مبهم تعریف کنید. چنین داستان‌هایی در مقایسه با آن‌هایی که نتیجه‌شان قابل انتظار است، بچه‌ها را به تحلیل بیشتر وا می‌دارند. مثلا قصه‌ای برای او تعریف کنید و بگویید به نظرت آخرش چه می‌شود؟ یا بگویید: «به نظرت اگه قهرمان داستان این کار رو نمی‌کرد چی می‌شد؟» یا «تو اگه جاش بودی چی کار می‌کردی؟»
- سوال پرسیدن
از او سوال بپرسید. درباره هر موضوعی می‌توانید سوالاتی را مطرح کنید. مثلا: می‌دونی چرا رنگ دریا آبیه؟ یا اینکه: به نظرت چرا بعضیا دزدی می‌کنن؟ پاسخ‌های او را به سوالاتتان بشنوید و بعد، سعی کنید با راهنمایی‌های مناسب او را به جواب درست‌تر برسانید.
- تصمیم گیری
به او فرصت تصمیم‌گیری بدهید و در هنگام تصمیم گیری، اجازه دهید به اندازه کافی فکر کند، دلایلش را بگوید و کاری را که درست می‌داند عملی کند. به جای او تصمیم نگیرید فقط راهنمایی‌های لازم را به او بدهید و خطرات و هشدارهای لازم را بگویید.
- خیال پردازی
اجازه دهید خیال‌پردازی کند. از او درباره رویاهایش بپرسید. بگویید دوست دارد چه کارهایی انجام دهد یا از کدام یک از کارهایش رضایت بیشتری دارد و دلایلش را بشنوید. هر چیزی که باعث شود فرزندتان استدلال بیاورد، تفکر انتقادی را در او تقویت می‌کند.
- حق انتخاب و آزاد گذاشتن
برای هر چیزی، قاعده و قانون نیاورید. اجازه دهید فرزندتان کار خودش را بکند حتی اگر با سلیقه شما جور نیست. اگر دامن قرمزش را با جوراب شلواری سرخابی پوشید، نگویید که این دو رنگ را با هم نمی‌پوشند. اگر در نقاشی‌اش خورشید را صورتی و دریا را سبز کشید، او را سرزنش نکنید. در دنیای کودک، هیچ باید و نبایدی مطرح نکنید مگر وقتی که ممکن است به او یا دیگران صدمه‌ای وارد شود.
چرا پرورش مهارت تفکر نقاد مهم است ؟
نقص در آموزش این مهارت از کودکی می‌تواند باعث صدمه، مسمومیت ذهنی، عدم پذیرش و یا خرابکاری‌هایی شود که ممکن است فرد را با خطرات مهلکی روبه‌رو سازد.
تفکر انتقادی در کنار شیوه تفکر خلاق، پیش نیاز سایر مهارت‌های زندگی از جمله حل مساله، تصمیم‌گیری، ارتباط موثر و روابط سازنده را تشکیل می‌دهد.
فردی که توانایی تفکر انتقادی را از همان کودکی آموزش نبیند، نمی‌تواند راه‌حل‌های متعدد برای مسائل را ارزیابی و بهترین شیوه را انتخاب کند و با شکست‌های متعدد روبه‌رو خواهد شد.
در واقع تفکر انتقادی و تفکر خلاق هر دو منجر به نوآوری و خلق ایده‌های جدید می‌گردد و فرد را قادر می‌سازد تا ایده‌ها و راه‌حل‌های موجود را ارزیابی کرده و بهترین آنها را انتخاب کند.
از همان ابتدای کودکی و آموزش مهارت‌های زندگی از جمله تفکر انتقادی باید مرز مشخصی بین آنچه این مهارت است و آنچه نباید یاد گرفته شود در نظر گرفته شود از جمله موارد زیر:
تفکر نقادانه، بی‌احترامی و بی‌توجهی به بزرگسالان نیست.
کودک شما باید یاد بگیرد که داشتن این مهارت به معنی جنگ و ستیز دائمی با دیگران به خاطر اختلاف نظر با آنها نیست.
در حین آموزش این مهارت به کودکان باید این نکته را نیز به آنها یاد بدهیم که داشتن تفکر انتقادی به معنی ارزیابی و تجزیه و تحلیل اوضاع پیرامون خود و تصمیم‌گیری براساس بهترین انتخاب است و این به معنی بی‌توجهی به بزگسالان و دست کم گرفتن تجارب آنها نیست.
تفکر نقادانه بی‌اعتمادی و بدبینی به دیگران نیست
منفی‌بافی و بی‌اعتمادی به دیگران سرمنشا بسیاری از مشکلات ارتباطی مادر بزرگسالی است.
مرز بین تفکر انتقادی و داشتن بی‌اعتمادی به دیگران در این مسئله است که قبل از هر تصمیم‌گیری ارزیابی جامعی داشته باشیم و بدون فکر کردن هر نظر و عقیده‌ای را قبول نکنیم نه اینکه هر نظر و عقیده‌ای را از جانب دیگران رد کنیم.
سه راهی که والدین می‌توانند احتمال پرورش فرزندان با تفکر انتقادی و تحلیلی را افزایش دهند عبارت است از:
1- به فرزندان خود بیاموزید هر چیزی که در فضای آنلاین و شبکه‌های مجازی می‌خوانند درست نیست.
بچه‌ها را به فکر کردن در مورد همه چیز، سوال پرسیدن، مطالعه، تحقیق و بررسی بیشتر تشویق کنید. امکان مکالمه و بحث آزاد را به بخشی از فرهنگ خانواده خود تبدیل کنید.
2- اجازه دهید بچه‌ها با کشف احتمالات و آزمایش گزینه‌های مختلف و بدون ترس از خطا و اشتباه مسائل مختلف را یاد بگیرند، تلاش را بر نتیجه ترجیح دهید.
3- امکان تجربه‌های متفاوت با گروه‌هایی از افراد مختلف را فراهم کنید، تعادل بین استقلال و همکاری تیمی را در فرآیند یادگیری فرزندان برقرار کنید که سبب تقویت حس اعتماد به نفس و احترام به دیگران می‌شود.
